Plac Matejki w Krakowie położony jest między ulicą Basztową a Warszawską, w kierunku północnym od Rynku Głównego, na terenach dawnego Kleparza. Niegdyś teren ten był przedpolem Barbakanu, fortu broniącego głównego wjazdu do miasta. Dlatego że był to punkt strategiczny, przez długi okres czasu nie był on zabudowany.

W 1910 roku – w 500. rocznicę zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem – na placu Matejki wzniesiono pomnik Grunwaldzki według projektu Antoniego Wiwulskiego. Inicjatorem budowy pomnika i jego fundatorem był Ignacy Paderewski. Pomnik, tak jak wiele innych zabytków, został zburzony w listopadzie 1939 r. przez hitlerowców i ostatecznie przez nich usunięty w kwietniu 1940 r. Niszcząc ten największy pomnik w Krakowie, plac Matejki ogołocono z pierwszego w Polsce monumentu postawionego ku chwale Grunwaldu.

Pomnik Grunwaldzki w Krakowie

Mój ojciec – Józef Cyra – mieszkający wówczas w Przybysławicach koło Ojcowa, był świadkiem burzenia tego pomnika, co stanowiło dla niego wstrząsające, bardzo bolesne przeżycie. Pod wpływem tego poruszającego wydarzenia napisał w lutym 1940 r. wiersz zatytułowany „Na zburzenie pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie”, a później obszerny poemat „Grunwald”, nad którym pracę ukończył w czerwcu 1941 r.

„Na zburzenie pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie”

Grunwaldu świeci przez wieki blask,
Złamanej pychy pogrom widnieje,
Nie zbladł nigdy ani zgasł,
A świadczą o tym wiekowe dzieje.

28.II.1940 r.

Pomnik Grunwaldzki odbudowano, dokładnie go rekonstruując, według stanu sprzed zniszczenia i uroczyście odsłonięto 16 października 1976 r., w trzydziestą siódmą rocznicę jego zburzenia przez hitlerowców. Przed pomnikiem Grunwaldzkim znajduje się Grób Nieznanego Żołnierza – symboliczna marmurowa płyta, upamiętniająca poległych na polach bitew.

Adam Cyra
Oświęcim, 28 lutego 2010 r.